GELENEKSEL ÇAPUT/CACALA/PALA DOKUMALARINA SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA ÇAĞDAŞ BİR YORUM: HACİM ETKİLİ SANATSAL DOKUMA ÖNERİLERİ
Author :
Abstract
Anadolu’da geleneksel bir teknik olan, “Çaput” “Cacala”, “Pala” vb adlarla tanımlanan dokumalar, eskimiş, yırtılmış ya da kullanılmayan kumaşların, ipliklerin veya kıyafetlerin farklı kullanım alanı ile geri kazanılması sonucu meydana gelmektedir. Bu tekstiller şeritler halinde kesilerek ya da ipliklerin sökülerek kullanılmasıyla, atkı ipliği olarak dokumalarda uygulanmaktadır. Günümüzde dokunmasına az da olsa devam edilmektedir. Tekrardan kazanılan ve farklı işlev olarak kullanılan bu tekstiller yer yaygısı, torba, heybe, sedir örtüsü, yatak örtüsü gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Günümüzde hızlı tüketim, kullan at bilinci ile Dünya’yı en çok kirleten alanlardan birisi tekstil alanı olarak görülmektedir. Kullanılmayan, eskimiş ya da yırtılmış olan tekstillerin bir dokuma tekniği ile yeniden var olması geleneksel kültürümüzde yer alan bu tekniğin aslında ne kadar çevre dostu olduğunun da göstergesidir. Parça kumaşlardan yeniden lif yaparak dokumak, onları hammadde haline getirip farklı, geleneksel tekniklerde de kullanmak çevre dostu davranışları besleyen bir geleneksel kültür ve bellek kabul edilmelidir.
Çalışmanın kapsamı, geleneksel bir dokuma olarak karşımıza çıkan tekniğin incelenmesi ve bu teknik ile birlikte farklı dokuma örgü demeleri ve çeşitli malzemeler kullanarak, kültürel bir ifadenin kişisel, lirik akışı ile sanatsal yaklaşım ve uygulamalarıyla geleneksel olanı güncel olana geri kazanım ve yapısal yaratıcılık bağlamında ilişkilendirmektir. Çalışmadaki amaç; geleneksel tekniğin günümüz dokumalarında yenilikçi yaklaşımlar ile sürdürülebilirliğinin nasıl sağlandığına örnek oluşturarak, ortaya çıkarılan özgün sanatsal çalışmalardaki malzeme ve teknik kullanımı sonucu oluşan görsel etkilerin sanatsal boyutunun tekstil sanatında bir basamak oluşturabileceğini aktarmaktır.
Çalışmada; geleneksel değerler sanat alanı ile ilişkilendirilerek, araştırma yöntemlerinden; belgesel tarama yöntemi, yerinde gözlem, fotoğraflarla belgeme, karşılıklı görüşme, eylem (uygulamaya dayalı) araştırması yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; geleneksel teknik, yeni teknikler ile birleştirilerek hem artık malzemenin değerlendirilmesi bağlamında sürdürülebilir geri dönüşüm konusuyla ilişkilendirilmiş, hem de tekstil yüzeyinde oluşan farklı görsel etkiler uyandıran renk, doku, biçim ve formun daha da çeşitlenebilir, gelişebilir ve uyarlanabilir olduğunun sanatsal dokuma uygulamaları ile örnekleri sunulmuştur. Uygulama çalışmalarının, günümüz dünyasında hızlı tüketime, hızlı modaya, kullan at toplumuna karşı, yavaş moda, az tüket, ikinci el güzeldir gibi düşüncelerine farkındalık yaratması ve günümüz tekstil tasarımcıları/sanatçılarına örnek oluşturması hedeflenmektedir.
Keywords
Abstract
The weavings described as “Çaput”, “Cacala”, “Pala”, etc which are considered as traditional techniques in Anatolia come out as a result of recycling of different fields of use of old, torn or unused fabrics, threads and apparels. These textiles are used in weavings as weft yarns by cutting them into strips or unravelling the threads. Today this type of weaving continues albeit at a diminishing pace. These textiles which are recycled and used for different purposes also serve as bags, packsacks, cedar covers, bed sheets, etc. One of those fields which pollutes the world the most in our day with behaviours such as fast consumption and “single use” is the field of textile. The regeneration of unused, old and torn textiles with a weaving technique is also a proof of how much this technique in our traditional culture is environmentally friendly. Weaving from piece fabrics by making fibers again and using them for various traditional techniques after changing them into raw materials should be accepted as traditional culture and memory to support environmentally friendly behaviours.
The scope of the study is to examine the technique appearing in front of us as a traditional weaving and associate the same within the scope of structural creativeness and recycling the traditional one to the current one with the personal and lyrical flow of a cultural expression and its artistic approaches and applications through the use of different weaving pattern trials and various materials together with this technique. The objective at the study is to constitute an example of how the sustainability of the traditional technique through the innovative approaches in current weavings is ensured, and to transmit that the artistic dimension of visual effects, formed up as a result of material and technical use in genuine artistic works so brought out may constitute a step at the art of textile. The traditional values are associated with the field of art in the study, and the document scanning method, proper observation, documentation with photographs, reciprocal meeting, action (based on application) research method were used among the methods of researches. At the end of the research, traditional technique was combined with new techniques, and it is associated with the subject matter of the sustainable recycling within the context of the evaluation of waste material on the one hand and the samples with artistic weaiving applications having indicated that the colour, texture, shape and form producing different visual effects on the surface of the textile may be more variable, developable and adaptable, have been presented on the other. At the same time, it is aimed to create an awareness for the opinions such as slow fashion, less consume, “second hand is good” and so on against fast (intensive) consumption, fast-fashion, use and throw-away society, and constitute an example to the textile designers/artists of our current period.
Keywords
- Acar, S. (2013). 'Tapestry Geleneğinden Lif Sanatına Geçiş Sürecinde Jagoda Buic ve Sanatsal Çalışmaları. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 0(9), 51-59.
- Akbostancı, İ. (2012). 21. Yüzyıl Lif Sanatında Teknoloji Etkisi. Odessa. 1. Uluslararası Sanat Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde (s. 7-13). İstanbul: Kemerburgaz Matbaası.
- Aksoy, N. (2003). Eylem Arastırması: Egitimsel Uygulamaları İyilestirme ve Degistirmede Kullanılacak Bir Yöntem. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 36(36), 474-489.
- Atalayer, G. (1994). Anadolu’da Yaşayan Mekikli El Dokumacılık Tekstil Tasarım ve El Sanatı İlişkisi, Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde, Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri, 18-20 Kasım 1992, İzmir.
- Atalayer, G. (2011). Seyitgazi - Bardakçı Köyü'nde, Özgün Bir Cicim Örneği Üzerine Değerlendirmeler. Arış Dergisi, 5(12), 12-23.
- Aytaç, A. (2013). Kırım Hansaray'da Sergilenen El Dokuması Halı ve Kilimler. Kalemişi Dergisi, 1(1), 55- 74.
- Beverly, J. (1993). Teacher as Researcher. ERIC Digest: ERIC Clearinhouse on Teacher Education, Washington DC, No: ED 355205.
- Çelikcan, H. A. ve Aksoy, Ş. (2020). Sanat Temelli Araştırma Yöntemi “Otoetnografi”. Journal of Arts, 1(3), 353-366.
- Eisner, E. W. (1981). On the Differences between Scientific and Artistic Approaches to Qualitative Research. Educational Researcher, 10(4), 5–9.
- Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
- Erim, Ö. U.; Gezicioğlu, F. Y. ve Yalçın, M. B. (2021). Üç Boyutlu Sanatsal Dokumalar/Dokuma Heykeller Üzerine Bir Araştırma. Social Science Development Journal Dergisi, 6(25), 16-35.
- Koşar, S. T. A.; Gezicioğlu, F. Y. ve Yalçın, M. B. (2021). Üniversitelerin Tekstil ve Moda Tasarımı Öğretim Programında Artan/Artık/Atık Malzemenin Geri Kazanımı ve Sürdürülebilirliği Üzerine Bir Araştırma. Turkish Studies Dergisi, 16(2), 719-741.
- Koşar, S. T. A. (2017). Çağdaş Sanat Disiplinleri Arası Etkileşimlerde Lif Sanatı. İdil Dergisi, 6(35), 2035- 2059.
- Kurtuldu, E. ve Acar, S. (2018). Tekstil Mirasının Yaşatılması Kapsamında Çağdaş Bir Yorum: Cacala Dokumalarından Giysi Uyarlaması, III. Uluslararası Akdeniz’de Güzel Sanatlar Sempozyumu ve Kültür Sanat Çalıştayı, 20-23 Nisan, Göynük/Kemer.
- Nimkulrat, N. (2009). Paperness Expressive Material in Textile Art from an Artist’s Viewpoint. Finland: Otava Book Printing Ltd Printed in Keuruu.
- Okca, A. K. (2018). Bir Geri Dönüşüm Projesi: Çaputa Can Veren Kadınlar. (Ed. A. Aytaç). XII. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri “Türkiye-Makedonya İlişkileri, (Prof. Dr. H. Feriha Akpınarlı ve Prof. Aysen Soysaldı Armağanı), (31 Ağustos (August) - 06 Eylül (September) İçinde (s. 193-200). Kocacık - Jupa / Struga Mecedonia.
- Okca, A. K. ve Kabukçu, E. (2020). Geleneksel Üretimlerin Tasarım Odaklı Düşünme Metodu ile Desteklenmesi: Çaput Dokumacılığı. Sanat ve Tasarım Dergisi, 0(26), 517-535.
- Önlü, N. (2015). Tasarım Yoluyla Sürdürülebilirlik. Home Textile, 0(8), 60-64.
- Scrivener, S. ve Chapman, P. 2004. The Practical Implications of Applying A Theory of Practise Based Research: A Case Study. Proceedings of the Research Into Practise Conference. Selectedpapersvol. 3. http: //www.herts.ac.uk/art des1/reseasch/papers/wpades/vol3/ssfull.html adresinden 26.01.2022 tarihinde erişildi.
- Sökmen, S. (2020). Denizli Çameli İlçesi Çaput Dokumalarından Örnekler. Uluslararası Kültür Sanat ve Edebiyat Kongresi Bildirileri İçinde (s. 47-60). Ankara.
- Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü II, (C-D Birleştirilmiş Tıpkı Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü V, (O-T Birleştirilmiş Tıpkı Basım).
- Türkmen, N. (2009). Tekstil ve Moda Tasarımı Açısından Sürdürülebilirlik ve Dönüşüm, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi), (Danışman: Prof. Zeki Alpan), İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Uğurlu, S. S. (2018). Geleneksel Tekstil Teknikleriyle Yeni Sanatsal Çalışmalar, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi), (Danışman: Prof. Zeki Fındıkoğlu), İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.
- Üner, İ. ve Başaran, F.N. (2016). Tekstilde Sürdürülebilirlik İçin Yöresel Ürünlerin Yaşam Döngüsü Değerlendirmesindeki Rolü: Çaput Dokumacılığı Örneği. 4. Yöresel Ürünler Sempozyumu ve Uluslararası Kültür Sanat Etkinlikleri, Bildiri Kitabı, (3-4-5 Kasım 2016) İçinde (s. 243-252). Antalya.
- URL 1: Kilim Dokumacılığı. (2022, 20 Ocak), Sındırgı'da "Çuvallık"la Kilim Dokumacılığı. https: //www.haberler.com/sindirgi-da-cuvallik-la-kilim-dokumaciligi-12547226-haberi/ adresinden 20.01.2022 tarihinde erişildi.
- URL 2: Pala Kilim. (2022, 26 Ocak), Pala Kilim Dokuma Bilecik’te Yaşatılıyor. http:
