Author :
Abstract
Mütekaddimûn dönem kelâm eserlerinin muhtevası incelendiğinde, Allah’ın görülebilmesini ifade eden rü’yetullah meselesinin farklı boyutlarla ele alındığı görülmektedir. İslâm’ın temel iki kaynağı olan Kur’ân ve Sünnet’te rü’yetullahla ilgili kavram ve ifadelerin yer aldığı bilinmekle beraber konunun itikâdî bir mesele haline gelmesi farklı gerekçelere dayanmaktadır. Öncelikle Allah’ın görülmesi meselesi inananların merak edip hakikatini öğrenmek istediği bir olgudur. Bundan dolayı İslâm kelâm ekolleri ilk dönemlerden itibaren akıl-nakil çerçevesinde konuyu ele almış ve görüş bildirmişlerdir. Mütekaddimûn döneminin son mütekellimlerinden olan İmamü’l-Harameyn el-Cüveynî (ö. 478/1085), bu dönemin ilmî mirasını kendinden sonraki döneme aktarmanın yanı sıra yeni bir metodolojinin de oluşmasına zemin hazırlayarak bir sistem adamı olduğunu göstermiştir. Cüveynî’nin, kelam ilminde mantık ilmini kullanarak ve te’vili önceleyerek geliştirdiği sistemler, rü’yetullah mevzuunda da etkisini göstermektedir. Cüveynî, rü’yetullah meselesinde naklî ve aklî deliller sunmakla beraber yeni argümanlar kullanmaktadır. Rü’yetullahı mümkün sıfatlar kategorisinde incelemektedir. Takip etmiş olduğu Eş’arî mezhebinin bu doğrultudaki görüşünü güçlendirmektedir. Mu’tezile’nin şuâ teorisine yer vererek karşı sorularla bu teoriyi eleştirmektedir. Rü’yetullahın imkânı konusunda âdet teorisini savunmaktadır. Cüveynî, mütekaddimûn döneminin son âlimlerinden olması hasebiyle, Ehl-i Sünnet düşüncesinin ilmî bağlamda geldiği son noktayı temsil etmekte ve sistem aktarımını sağlamaktadır. Bu makalede hem dönemsel hem de sistemsel olarak kelâm tarihinin önemli temsilcilerinden olan Cüveynî’de, kelâmın ihtilaflı konularından biri olan rü’yetullah anlayışı incelenmektedir.
Keywords
Abstract
When the content of the mutaqaddimun period kalam works is examined, it is seen that the issue of ruyetullah, which characterizes Allah's being seen, is handled with different dimensions. Although it is known that there are concepts and expressions related to ruyetullah in the Qur'an and the Sunnah, which are the two main sources of Islam, the fact that the subject has become a creed issue is based on different reasons. Firstly, the issue of seeing God is a phenomenon that believers are curious about and want to learn about the truth. Teherefor Philosophers, Islamic theological schools such from the earliest times dealt with the issue within the framework of reason-translation and expressed their opinions. Imam al-Haramayn al-Juwayni (d. 478/1085), one of the last mutakallims of the late period, transferred the system of the previous period to the next period, and also laid the groundwork for the period of the contractor because he was a man of the system. In the issue of ruyetullah, Juwayni presents both rational and rational evidence and also uses new systems. The systems that Juwayni created in the science of kalam also show their effect on the issue of ruyetullah. He examines ruyetullah in the category of possible adjectives and strengthens the view of the Ash'ari school in this direction. He criticizes this theory with counter-questions by including the mu'tazila's theosis of ray. He defends the theory of tradition regarding the possibility of ruyetullah. In addition, Juwayni represents the last point reached by the thought of Ahl as-Sunnah and provides the system transmission, since he is one of the last scholars of the progeny understanding is examined on the axis of mind-translation.
Keywords
- Akın, M. (2017). Basra ve Bağdat Mu’tezile Ekolleri (Şahıslar ve Görüş Ayrılıkları). İstanbul: Sonçağ Matbaacılık.
- Akın, M. (2019). Felsefî Kelâmın Mağrib Temsilcilerinden İbn Arafe ve Kelâmî Görüşleri, (1. Baskı). Ankara: İlâhiyât Yayınları.
- Bıyıklıoğlu, Y. (2016). İlk Dönem Eş‘arî Kelâmında Müteşâbih Âyetlerin Te’vili Sorunu. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(1), 365-408.
- Cansız, H. (2019). Rü’yetullah Meselesi Çerçevesinde Kelam-Bilim İlişkisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Süleyman Toprak), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Ceran, F. (2018). Mu’tezile’nin Tenzih Doktrini Bağlamında Rü’yetullah Problemi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(41), 102-113.
- Cüveynî, İ.H. (2016a). Kitâbû’l-İrşâd, (Çev. A. B. Baloğlu). İstanbul: TDV Yayınları.
- Cüveynî, İ.H. (2018). El-Varakât, (Çev. A. Memduhoğlu). İstanbul: Beyan Yayınları.
- Cüveynî, İ.H. (2016b). El-Akîdetü’n-Nizâmiyye, (1. Baskı), (Çev. M. Bağçeci). Ankara: Kitabe Yayınları.
- Cüveynî, İ.H. (2020). Lümaʿu’l-Edille, (Çev. M. Serdar). Kayseri: Kimlik Yayınları.
- Cüveynî, İ.H. (1999). Eş-Şâmil fî uṣûli’d-dîn, (thk. C. Abdünnâsır). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Çelebi, İ. (2008). Rüya. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 35) İçinde (s. 306-309). İstanbul: TDV
- Çetin, M. (2020). Fahreddin Râzî’nin Tefsirinde Rü’yetullah Yaklaşımı. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 173-195.
- Çetres, R. (2014). Kelâm–Usûl-i Fıkıh İlişkisi (İmâmü’l-Harameyn El-Cüveynî Ekseninde) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Metin Yurdagür), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Demir, O. (2010). İzmirli İsmail Hakkı’nın Dârü’l-Fünûn İlahiyat Mecmuası’nda İlk Dönem Kelamcıları Hakkındaki Değerlendirmeleri. Dârü’l-Fünûn İlahiyat Sempozyumu Tebliğleri (18-19 Kasım 2009, İstanbul) İçinde (s. 503-511). İstanbul: Bayrampaşa Belediyesi Yayınları.
- Demir, O. (2019a). Göz ve Tanrı Kâdî Abdülcebbâr’ın Rü’yetullah Teorisinde Optik, (1. Baskı). Bursa: Emin
- Demir, O. (2019b). Kelâm-Bilim İlişkisi: Rü’yetullah Metinlerinde Optik. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(Özel sayı), 107-120.
- Gazzâlî, A. (2020). El-İktisâd fi’l-İ‘tikād (5. Baskı), (Çev. O. Demir). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Hayyât, E. H. (2018). El-İntisar, (2. Baskı), (Çev. Y. Macit). İstanbul: Endülüs Yayınları.
- İsfahânî, R. (1992). El-Müfredat fî Garibi’l-Kur’ân, (thk. Safvan Adnan Davudî). Beyrut: Dâru’l-Kalem, Daru’ş Şamiye.
- Eraslan, A. (2020). Sümeniyye Fırkası ve İslam Âlimleriyle Polemikleri (Mütevâtir Haber Ekseninde). Van İlahiyat Dergisi, 8(12), 69-86.
- Eş'arî, E. H. (2019). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, (1. Baskı), (Çev. Ö. Aydın) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Eş'arî, E. H. (2010). El-İbâne ʿan Usûli’d-Diyâne, (2. Baskı), (thk. A. Sabbağ). Beyrut: Darü’n-Nefes.
- Gazzâlî, A. (1969). Mükâşefetü’l-Kulûb, (Çev. Y. Arıkan). İstanbul: Yunus Emre Yayınları.
- Gençdoğan, A. (2020). Eş’arî Kelamında Metodolojik Dönüşümün Öncüleri Olarak Cüveynî ve Gazzâlî. Burdur Mehmet Akif Ersoy Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 146-167.
- Hökelekli, H. (2000). İdrak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 21) İçinde (s. 477-478). İstanbul:
- İbnu'l Emir, H. (2010). El-Kamil fi Usuli’d-Din li İbnu’l Emir fi İhtisari eş-Şamil fi Usuli’d-Din, (Cilt: 2). Riyad: Daru’l Selam.
- Kahraman, H. (2021). Cüveynî’de İlliyet Teorisi, (1. Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık.
- Karadaş, C. (2017). Rüyanın Mâhiyeti Bilgi ve Hüküm Değeri. Diyanet İlmî Dergi, 53(1), 43-62.
- Karatay, Y. (2017). el-En’âm 6/103. Âyet Bağlamında Ru’yetullah Meselesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), 161-181.
- Memiş, M. (2009). Eş’arîliğe Yaptığı Katkılar Bakımından Ebu’l-Meâlî El-Cüveynî. Kelâm Araştırmaları, 7(1), 97-120.
- Oral, O. (2017). İmamü’l-Haremeyn el-Cüveynî’de Haberî Sıfat Sorunu ve Te’vil Anlayışı. Türk & İslâm Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(13), 129-153.
- Öral, E. B. (2019). Nesefî’de Rü’yetullah Tartışması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Burhaneddin Kıyıcı), Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Özdemir, M. (2014). Kelâm Felsefe İlişkisi. Eskiyeni, 0(29), 7-25.
- Özervarlı, M. S. (2009). Selefiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 36) İçinde (s. 399-402). İstanbul: TDV Yayınları.
- Pezdevî, İ. (2015). Ehl-i Sünnet Akâidi, (5. Baskı), (Çev. Ş. Gölcük). İstanbul: Kayıhan Yayınları.
- Rabbânî, İ. (1998). Mektûbât Tercemesi, (Çev. A. Akçiçek). İstanbul: Dergâh Ofset.
- Sâbûnî, N. (2014). Mâtürîdiyye Akaidi (13. Baskı), (Çev. B. Topaloğlu). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat
- Ssevgili, M. (2021). İmamü’l-Haremeyn Cüveynî, (1. Baskı). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Şehristânî, E.F. (1996). El-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Topaloğlu, B. (2020). Muhît. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 31) İçinde (s. 40). İstanbul: TDV
- Topaloğlu, B. ve Çelebi, İ. (2019). Kelâm Terimleri Sözlüğü, (6. Baskı). İstanbul: İSAM Yayınları.
- Turhan, A. (2018). Mu‘tezilî Sıfat Telakkîsinin İnşâında Cehm b. Safvan’ın Belirleyiciliği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(41), 92-101.
- Türker, Ö. (2008). Eş‘arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri. İslâm Araştırmaları Dergisi, 0(19), 1-23.
- Uludağ, S. (2002). Kuşeyrî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C. 26) İçinde (s. 473-475). İstanbul: TDV
- Uluyurt, Z. (2014). İmâmü’l-Haremeyn El-Cüveynî’de Bilgi Teorisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Hülya Alper), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Üzüm, İ. (2020). el-İrşâd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 22) İçinde (s. 455-456). Ankara: TDV
- Yavuz, Y. Ş. (1989a). Ahval. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 2) İçinde (s. 190-192). Ankara: TDV
- Yavuz, Y. Ş. (1989b). El-Akîdetü’n-Nizâmiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 2) İçinde (s. 258). Ankara: TDV Yayınları.
- Yeşilyurt, T. (2019). Rü’yetullah/ Akıl Âyinesinde Cemâlullah’ı Seyreylemek, (1. Baskı). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Yılmaz, M. S. (2020). Kavram Atlası, (1. Baskı), (Cilt: 2). Ankara: Gazi Kitabevi.
- Yurdagür, M. (2019). KelâmTarihi/ Ekoller-Şahıslar-Eserler, (3. Baskı). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat
