Author :
Abstract
Türkiye’de dinî hayat ve din eğitimi söz konusu olduğunda, Trabzon ilinin Of yöresi hemen akla gelen bir merkez olarak dikkat çekmektedir. Söz konusu yöre, din eğitimi ve dinî hayatın niteliği açısından dikkat çektiği gibi, popüler kültür alanında da ilgi görmektedir. Türkiye çapında üne kavuşan “Oflu hoca” imgesi, bu ilginin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın amacı, yöredeki medrese merkezli din eğitiminin Cumhuriyet sonrasındaki toplumsal hayata etkilerini tespit etmektir. Çalışmada, nitel araştırma yönteminin doküman incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Of yöresinde medrese eğitimi, Osmanlı Devleti döneminde başlamış ve gelişmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra 03 Mart 1924 tarihinde çıkarılan Tevhid-i Tedrisat (Öğretimin birleştirilmesi) Kanunu sonrasında medrese faaliyetleri resmî olarak sona ermiştir. Çalışma sonucu elde edilen bulgulara göre; Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu yörelerinde olduğu gibi, Of yöresinde de medrese eğitimi gayrı resmî olarak devam etmiştir. Of yöresinde bu fiili durum 1980’li yıllara kadar sürmüştür. Of medreseleri, eğitim-öğretim faaliyetleri ile birlikte toplumsal hayatın diğer birçok alanında da etkili olmuştur. Halk katında itibar sahibi olan medrese hocaları, başta hukuki anlaşmazlıklar olmak üzere toplumsal sorunlarda arabuluculuk işlevi görmüşlerdir. Eğitim faaliyetleri, vaaz, sohbet, düğün ve cenaze gibi ortamlar vasıtasıyla toplumun tüm kesimleriyle iletişim kurarak sosyal hayatın içinde yer almışlardır. Bu sayede yörenin dinî ahlakî kültürel yapısının şekillenmesinde işlevsel olmuşlardır. Medrese faaliyetlerinin etkin oluşu dolayısıyla, yörede hurafe tarzı inançlar zemin bulamamıştır. Medreselerde yetişen öğrenciler, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde de görev alarak Cumhuriyet Dönemi din hizmetlerinin yürütülmesine katkı sağlamıştır. Of medreselerinin yöreye etkileri, günümüz toplumsal yaşamında da görece olarak kendisini hissettirmektedir.
Keywords
Abstract
When it comes to religious life and religious education in Turkey, Of region in Trabzon province attracts attention as one of the centers that immediately comes to mind. This region takes attention with not only its religious education and the aspect of the quality of its religious life but also the area of popular culture. The image of The "Oflu Hodja"image, which has became famous throughout Turkey, emerged as a result of this interest. The aim of this study is to determine the effects of the madrasah-centered religious education on the social life after the Republic in the region. In the study, the document analysis technique of the qualitative research method is used. Madrasah education in the Of region started and developed during the Ottoman Empire period. After the foundation of the Republic, with the enactment of the Law of Tevhid-i Tedrisat (Unification of Education) on March 03, 1924, the activities of the madrasa officially ended. According to the findings obtained from the results of the study; like in the Eastern and Southeastern regions of Turkey, madrasah education continued unofficially in the Of region as well. This de facto situation in the region of Of lasted until the 1980s. Of madrasas, along with their educational activities, were influential in many other areas of social life. Madrasa educators, who were respected by the public, acted as mediators in social problems, especially in legal disputes. They took part in social life by communicating with all segments of society through educational activities, sermons, conversations, weddings and funerals. In this way, they were functional in shaping the religious moral cultural structure of the region. Due to the effectiveness of madrasah activities, superstition-style beliefs could not find ground in the region. Students trained in madrasas contributed to the execution of religious services in the Republican Era by taking part in the Presidency of Religious Affairs. The effects of Of madrasas on the region make itself felt relatively in today's social life.
Keywords
- Açık, F. (2015). Hicret Sonrası İlk İslâm Medeniyetinin İnşa Sürecinde Toplumsal Kurumların Yapısı. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 0(52), 285-309.
- Açık, T. (2019). İmparatorluğun "Efendi"leri: Müderrislerin Osmanlı Şehir Hayatındaki Fonksiyonları (17. ve 18. Yüzyıllara Dair). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(22), 433-454.
- Ağıralioğlu, N. (1994). Çaykara ve Eğitiminden Kesitler. Çaykaralılar Dergisi, 2(6), 19-21.
- Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2007. (11. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Albayrak, S. (2002). 1914 Yılında Trabzon Medreseleri ve Çaykara’da İlmi Hayat. Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu I, 19-22 Temmuz, Çaykara.
- Albayrak, H. (2008). Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları. İstanbul: Sahhaflar Kitap.
- Alparslan, E. (2005). Of Belgeseli Of ve Of’un Şanlı Direnişi.
- Aygün, N. (2021). Of Kazası'nda Dinî Yapılar ve Görevlileri (1691-1833). Trabzon: Serander Yayınevi.
- Atay, H. (2018). Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. (2. Baskı). Ankara: Atayy Yayınları.
- Bayram, K. (2017). Medrese Geleneğinin Kurumsal Yapısının Günümüze Yansıyan Bir Örneği Olarak “Tillo Medresesi”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 143-170.
- Bıjışkyan, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819. (Çev. H. D. Andreasyan). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Bilgin, Beyza. (1988). Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Bostan, M. Hanefi. (1994). XV-XVI. Asırlarda Çaykara’da İslâmiyet ve Maraşlı Şeyh Osman Efendi. Çaykaralılar Dergisi, 2(7), 17-20.
- Bozkurt, N. (2003). Medrese, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 323-327) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Cihan, A. (2006). Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Sosyal Hayat, Personel Çeşitliliği ve Sosyal Mobilizasyon. Okumuş (Ed.), Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hukuk ve Modernleşme (s. 13-65). İstanbul: Ark.
- Civelek, Y. (2013). Klasik Bir Kurumun Modern Bir Dünyada Var Olabilirliği (Günümüz Dünyasında Medreselerin Yaşayabilmesinin Yolu/Yöntemi). Gedikli (Ed.), Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler (s. 167-184). Muş: M.Ş.Ü. Yayınları.
- Çakıcı, N. (2018). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trabzon’un Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(6), 331-345.
- Çakıral, M. (2012). Eski Of Medreseleri. (Belgesel).
- Çelebi, A. (1976). İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi. (Çev. A. Yardım). İstanbul: Damla Yayınevi.
- Çelik, M. (2021). The Mobility in The Ottoman Higher Education-I: The ‘Cerr’ as a Madrasa Student’s Activity. Journal of Theology Faculty of Bulent Ecevit University, 8(2), 517-537.
- Çetin, A. (1999). İrfan Ordusunun Temelleri Türklerde Medreseler (Karahanlı, Selçuklu ve Beylikler Devri Medreseleri). Dinî Araştırmalar, 2(5), 177-201.
- Demir, S. (2021). İslâm Coğrafyasında Erken Dönem Medrese Bileşenleri Üzerine. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(3), 1678-1691.
- Demircan, A. (2009). Kabile Topluluklarından Akide Toplumuna. İstanbul: Beyan Yayınları.
- Demircioğlu, İ. H. (2009). Trabzonlu Bir Yerel Tarihçi: Hasan Umur. Karadeniz Araştırmaları, 6(22), 115-
- Emecen, F. (2006). Of Kasabasının Ortaya Çıkışı Üzerine Notlar. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 1(1), 45- 54.
- Ergin, M. (1977). Türk Maarif Tarihi I. İstanbul: Eser Matbaası.
- Ertuğrul Subaşı. (2012, 21 Haziran). Diyanet'ten 'mele' Ataması. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/diyanetten-mele-atamasi/360436 adresinden 10.05.2022 tarihinde erişildi.
- Giddens, A. (2009). Sociology, (6th ed.). Cambridge. U.K.
- Goldziher, I. (1981). Introduction to Islamic Theology and Law. (Trans. A. and R. Hamori). Princeton: Prinction University Press.
- Goloğlu M. (2013). Trabzon Tarihi Fetihten Kurtuluşa Kadar (2. Baskı). Trabzon: Serander Yayınları.
- Gözütok, Ş. (2006). İslâm Eğitim Tarihinde Müesseseleşme. Dinî Araştırmalar, 9(26), 17-44 .
- Günaydın, M. (2004). Karadeniz Güneşi Reîsü’l Kurrâ Mehmet Rüştü Aşıkkutlu’ nun Hayatı ve Din Eğitimine Katkıları. Kahramanmaraş: Selçuk Ofset.
- Günaydın, M. (2005). Din Bilgini Mustafa Cansız’ın (1895/1975) Hayatı ve Görüşleri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5(2), 191-214.
- Günaydın, M. (2007). Cansız Hoca. İstanbul: Heyamola Yayınları.
- Günaydın, M. (2008). Reisu’l-Kurrâ Mehmet Rüştü Aşıkkutlu’nun Kur’an Öğretimine Katkıları Ve Dinî Görüşleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(11), 121-154.
- Günaydın, M. (2008a). Of Medreselerinin Tarihi Fonksiyonelliğine Bakış. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(12), 101-136.
- Gür, S. (2015). “Eski Of Bölgesi Müderrislerinin Şahsi Kütüphaneleri.” 1. Uluslarası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dinî Hayat Sempozyumu, 8-10 Ekim 2015, Trabzon.
- Güven, İ. (1998). Türkiye Selçuklularında Medreseler. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 31(1), 125-146.
- Hacıkeleşoğlu, H. (2016). Of-Çaykara Bölgesi İslâm Âlimlerinin Din Anlayışı: Mehmet Rüştü Âşıkkutlu, Hasan Râmi Yavuz ve Mustafa Cansız Örneği. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(9), 64-81.
- Hacımüftüoğlu, N. (2015). “Oflu Hoca Efendi” İsmini Markalaştıran Âlimler.” 1. Uluslarası Geçmişten
- Hayit, B. (1993). Türkistan'daki Medreselerin İslâm-Türk Kültüründeki Rolü. Vakıf Haftası Dergisi, 0(10), 79-83.
- Hızlı, M. (1987). Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 273-281.
- Hızlı, M. (2004). Anadolu'daki Osmanlı Medreseleri: Bir İcmal. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 0(4), 371-410.
- Hürküş, V. (2008). "Havada" 1. Kitap 1915–1925. (3. Baskı). İstanbul: Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği Yayını.
- İbn Mâce Ebu Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. (1975). Es-Sünen. (Thk. Muhammed Fuad Abdulbakî). Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
- Kalın, İ. (2018). Barbar Modern Medeni. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Karpuz, H. (2018). Trabzon Merkez ve İlçelerindeki Önemli Tarihi Yapılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu
- Kayaoğlu, İ. (1985). İslâm Kurumları Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Kaymakcan, R. ve Aşlamacı, İ. (2012). Pakistan Medreseleri: 11 Eylül Sonrası Yöneltilen İddialar ve Reform Çalışmaları. Değerler Eğitimi Dergisi, 10(24), 101-126.
- Kazıcı, Z. (2016). İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. (16. Baskı). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi
- Kenan, S. (2013). Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme. Osmanlı Araştırmaları, 41(41), 1-31.
- Keskin, H. (2019). Kültürel Miras Olarak Kırsal Medreseler: Trabzon Yöresi Kırsal Medreseleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Tülay Zorlu), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923). İstanbul: MEB Basımevi.
- Kütükoğlu, M. S. (2000). XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Makdisi, G. (1981). The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and The West, Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Nasr, S.H. (2006). İslâm ve Bilim. (Çev: İ. Kutluer). İstanbul: İnsan Yayınları.
- Meeker, E. M. (2005). İmparatorluktan Gelen Bir Ulus: Türk Modernleşmesi ve Doğu Karadeniz'de Osmanlı Mirası. (Çev. T. Vardağlı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Mehmet Görmez. (2016, 08 Mart). Medreseler Legal Olmalı. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/diyanet-isleri-baskani-mehmet-gormez-medreseler-legalolmali-40065213 adresinden 14.05.2022 tarihinde erişildi.
- Nazıroğlu, B. (2020). İslâm Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik. (2. Baskı). Ankara: Nobel.
- Okumuş, E. (2021). İslâm Medeniyetinin Ana Çizgileri. Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 0(4), 66- 80.
- Rosenthal, F. (2007). Knowledge Triumphant The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden-Boston: Brill.
- Saran, A. K. (2013). Omuzumda Hemençe, Cumhuriyet Devrinde Bir Medrese Talebesinin Hatıraları. (2. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
- Sinanoğlu, F. (2011). Müslüman Arap Medeniyetinin İnşası Bağlamında Cahiliye Dönemi Toplumsal Yapıda Ortaya Çıkan Değişmeler. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 0(29), 375-385.
- Şanal M. (1999). Kuruluşundan Ortadan Kaldırılışlarına Kadar Olan Süre İçerisinde Medreseler. Milli Eğitim, 0(143), 123-128.
- Talib, M. (2019). “The Madrasa in Others’ and its Own Terms: Contesting Narratives Between Community and State.” Opening Speech. Uluslararası İslâm Eğitimi Kongresi, 12-13 Nisan, İstanbul.
- Tellioğlu, İ. (2015). Of Tarihine Dair Bazı Gözlemler. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 0(18), 93-112.
- Tunçer, M. (2017). Oflu Hocaların Yetiştikleri Medreseler, Talebe ve Medrese Sayılarına İlişkin Bazı Rivayetlerin Analizi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, The Black Sea Journal of Social Science, 9(16),
- Tunçer, M. (2019). Bir Marka Değeri Olarak Oflu Hoca Kimliği ve Yetiştiği Ortam. İstanbul: Ensar Yayınları.
- Turan, Ş. (1995). Türk Devrim Tarihi III Yeni Türkiye'nin Oluşumu (Birinci Bölüm) (1923-1938). Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Umur, H. (1949). Of ve Of Muharebeleri. İstanbul: Güven Matbaası.
- Umur, H. (1951). Of Tarihi Vesikalar ve Fermanlar. İstanbul: Güven Matbaası.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Ünal, M. A. (1997). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
- Varış, F. (1988). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
- Yanardağ, A. (2016). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Medreselerin Islahı Tartışmasından Eğitim Birliğine. Turkish History Education Journal, 5(2), 515-548.
- Yavuz, Y. V. (2007). Çaykaralı Hacı Hasan Efendi I. İstanbul: İhvak Yayını.
- Yavuz, Y. Ş. (2013). Yavuz Hasan Rami. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 351-352) İçinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yediyıldız, B. (1986). Vakfiyeler Çerçevesinde Türkiye'nin Kültür Hayatı (1300-1453). Vakıf Haftası Dergisi, 0(4), 19-24.
- Yıldırım A. (2002). “Kondulu Yusuf Şevki Efendi.” Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu I, 19-22 Temmuz, Çaykara.
- Yılmaz, H. (2016). Medrese Nedir? XII. Ve XIII. Yüzyıllarda Dımaşk Medreseleri Üzerine Bir İnceleme. Dîvân, Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 21(40), 33-70.
- Zengin, Z. S. (2017). Başlangıçtan Cumhuriyet Dönemine Din Eğitimi. Köylü ve Altaş (Ed.), Din Eğitimi (s. 23-47). İstanbul: Ensar Yayınları.
