LARNAKA TUZ GÖLÜ ÇEVRESİNDE DİN, MİT VE EKONOMİ: OSMANLI KIBRIS’INDA AZİZ LAZARUS VE UMMÜ’L HARAM (1570-1650)
Author :
Abstract
Kıbrıs’ta Larnaka kasabası yakınında bulunan Tuz gölü ile onun tuzu Lüzinyanlar/Franklar döneminde (1191-1489), onların halefi olan Venedik döneminde (1489-1570) ve Venediklilerden Kıbrıs’ı alan Osmanlılar döneminde (1570-1878) Kıbrıs’ın dini, kültürel, sosyal ve ekonomik hayatında önemli bir rol oynadı. Tuz gölünden üretilen kaliteli tuzun ihracı Kıbrıs’a hâkim olan devletler için önemli bir gelir kaynağı teşkil ediyordu. Buna ilave olarak Franklar döneminde ihdas olunan ve bütün Kıbrıslıların ödediği bir de tuz vergisi vardı. Bu özellikler yanında Tuz gölü Hristiyan bir karaktere sahipti. Çünkü efsaneye göre tuz gölü Hristiyan Ortodoks azizlerinden Aziz Lazarus’un mucizelerinden biriydi ve göl kenarında ona adanmış bir kilise inşa edilmişti. Tuz gölü dini olarak Kıbrıs Ortodoksları için ve mali olarak da Kıbrıs hazinesi için değerliydi. Adanın Osmanlılar tarafından fethi yeni bir vergi sistemini, yeni bir sosyal yapıyı ve İslami gelenek dahilinde yeni bir dini görünümü beraberinde getirdi. Osmanlı fethi tuz gölünün finansal değerini azaltmadı. Osmanlılar fethin ilk yıllarında tuz vergisini kaldırdılar ama 30 yıl sonra bu vergi yeniden toplanmaya başlandı. Bunlara ilave olarak Osmanlı fethi ile Tuz gölü İslami bir nitelik kazandı. Çünkü Müslümanların ilk Kıbrıs seferinde, hicri 649 yılında, Kıbrıs’ta şehit olan Hz. Muhammed’in süt teyzesinin mezarı bu göl yakınlarında keşfedildi. Mezarın bulunduğu yerde bir türbe ve tekke inşa edildi. Artık Tuz gölünün İslami bir niteliği vardı. İlk kez bu çalışmada kullanılan orijinal Osmanlı arşiv belgeleri dayanan bu araştırma incelenen dönemde, Kıbrıs’taki tuz gölünün sosyal, ekonomik ve dini karakterini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.
Keywords
Abstract
Salt Lake near Larnaca town in Cyprus and its salt played a significant part in Cyprus’ religious, cultural, social, and economic life during the Venetian administration (1489-1570) and its predecessor’s time, the Frankish Period (1191-1489), and that of the Ottomans (1570-1878). The exportation of the salt of good quality which was produced in the salt lake was an important revenue source for the Kingdoms in Cyprus. In addition to this, there was a salt tax which was levied during the Frankish period. Besides these features, the salt lake had a Christian character. Because according to the myth the salt lake one of the miracles of Saint Lazarus who was a Christina saint and a church which had been devoted for him had been built near the lake. The salt lake was precious for Cyprus’ Orthodox in terms of religious reasons and for Cyprus’ treasury in terms of economic reasons.
The Ottoman Capture of Cyprus from the Venetians brought about some novel permanent features for Cyprus and its islanders, such as a new taxation system, a new social structure and religious picture including Islamic tradition. The Ottoman conquest of Cyprus did not reduce the financial value of the salt tax. In the early years of the conquest, the Ottomans abolished the salt tax. But thirty years later, the salt tax re-imposed. The exportation of the salt was maintained. In addition to this, the salt lake won an Islamic aspect. Because the Umm Haram’s tomb, who was Muhammed’s milk aunt and took part the Muslim’s first expedition to Cyprus and died in Cyprus during this campaign, was discovered near the salt lake. A new tomb and a tekke was built for her. From this date on, the salt lake also had an Islamic character. Based on the original Ottoman archival documents which was used first time in this study, this research explores the social, economic and religious characters of the salt lake in Cyprus during the period under question.
Keywords
- Published and Unpublished Sources Al-Haravî. (1957). Guide Des Lieux De Pèlerinage. Damas: Institute Framçais De Damas. Alkan, M. (2017). Lala Mustafa Paşa’nın Kıbrıs Vakıfları: Kıbrıs’ta Vakıf, İmar ve İskân. (Ed. O. Köse). Tarihte
- Kıbrıs in (s. 797-808). Bursa: D9kuz10beş Reklam Organizasyon. Arbel, B. (2009). Cyprus Population Under the Venetian Rule (1473-1571): A Demographic Study. Cyprus,
- 446. Bozkuş, Mehmet Ali. (2018). Geç Ortaçağ’da Tutulmuş Türk Tarihine Dair Kıbrıs Kronikleri. Ankara
- Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 63, 135-169. Brewer, David. (2010). Greece: The Hidden Centuries. London and New York: I.B.Tauris. Cobham, Claude Delaval. (1897). The Story of Umm Haram. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great
- Britain and Ireland, 81-101. Cobham, Claude Delaval. (1969). Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus. New York: Kraus Reprint
- Co. Darling, Linda. (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman
- Empire 1560-1660. Leiden, New York, Köln: E.J. Brill. emiryürek, Mehmet. (2010). The Commercial Relations between Venice and Cyprus After the Ottoman
- Conquest (1600-1800). Levant, 2, 237-254. Demiryürek, Mehmet. (2017a). Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Evkafı. (Ed. M. M. Söylemez). Osmanlı Döneminde
- Kıbrıs Vakıfları in (p.39-67). Lefkoşa: Yakındoğu Üniversitesi Yayınları. Demiryürek, Mehmet. (2017b). Kıbrıs Temettuat ve Nüfus Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Hala
- İstanbul: Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları. Demiryürek, Mehmet. (2018). Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Şeyhleri Üzerine Bir Araştırma (1570-1878). Belleten,
- 95). Turkish Historical Review, 10, 25-49. Demiryürek, Mehmet. (2019b). The Price of the Faith: Mukataa-i Patrikiyye-i Cezire-i Kıbrıs and Mukataa-i
- Nicosia: From the Ottoman Conquest to the Early British Period in (79-99). İstanbul: The Isis Press. Demiryürek, Mehmet. (2019c). XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Kıbrıs Hala Sultan Evkafı Mütevellileri (1722-1878).
- Gazi Akademik Bakış, 24 (2019), 327-339. Dewald, Jonathan. (2004). (Ed.) Europe 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern World. Vol.1, New York,
- London, San Francisco and Munich: Charles Scribner’s Sons. Dewald, Jonathan. (2004). (Ed.) Europe 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern World. Vol.2, New York,
- London, San Francisco and Munich: Charles Scribner’s Sons, 2004. Dournas, Christos L. (1968). History and Cyprus Problem. Social Science, 3, 146-152. Dündar, Recep and Mesut Aydın. (2012). 3924 Nolu Cizye Defterine Göre Kıbrıs Eyaleti Baf ve Kukla
- Kazalarında Gayrımüslimler (H.1061/M.1650-51). TÜBAR, 31, 77-98. Dündar, Recep. (2012). H.1053-M.1643 Tarihli 8428 No’lu Cizye Defteri’nin Tanıtımı ve Değerlendirilmesi.
- History Studies, 4, 125-146. Dündar, Recep. (1988). Kıbrıs Eyaleti (1570-1670). (Unpublished PhD Thesis). Malatya: İnönü Üniversitesi
- Sosyal Bilimler Enstitüsü. El-Belazurî, Ahmet b. Yahya. 2013). Fütûhuꞌl Buldân. Trns. Mustafa Fayda, İstanbul: Siyer Yayınları. Erdoğru, Mehmet Akif. (2012). Osmanlı Kıbrıs’ında Tuz Üretimi ve Sorunları. (Ed. E.G. Naskali and M. Şen).
- Tuz Kitabı in (p.273-285). İstanbul: Kitabevi. Erdoğru, Mehmet Akif. (2008). Kıbrıs’ta Osmanlılar. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Ergenç, Özer. (2012). Osmanlı Tarih Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Fedai, Harid. (2012). Kıbrıs’ta Tuz İşletmeciliği. (Ed. E.G. Naskali and M. Şen). Tuz Kitabı in (p.316-332).
- İstanbul: Kitabevi. FitzSimons, Anna Katelin. (2013). The Political, Economic and Military Decline of Venice Leading up to 1797.
- (Unpublished Master Thesis). Texas. Gazioğlu, Ahmet. (2000). Kıbrıs’ta Türkler. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi. Gilmore, W. Harlan. (2009). Cultural Diffusion Via Salt. American Anthropologist, New Series, 57(5), 1011-1015. Güçer, Lütfi. (1963). XV-XVII Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Tuz İnhisarı ve Tuzlaların İşletme
- 190. Hemdemî. (1298/1880-1881). Solakzade Tarihi. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası. Hill, George. (1972). A History of Cyprus. Vol.3, Cambridge: Cambridge University Press. Hill, George. (1952). A History of Cyprus. Vol.4, Cambridge: Cambridge University Press. İnalcık, Halil. (1971). Ottoman Policy and Administration in Cyprus After the Conquest. Milletlerarası Birinci
- Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Türk Heyeti Tebliğleri in (p.59-77). Ankara: Türk
- Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. İnalcık, Halil (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Vol.1, 1300-1600, trns. Halil Berktay,
- İstanbul: Eren Yayıncılık. İvecan, Raif. (2012). Tanzimat’ın İlanından Kıbrıs’ta İngiliz İdaresinin Tesisine Kadar Tuzla Memlehası. (Eds.
- E.Balta, T. Stavrides, I. Theocharides). Histories of Ottoman Larnaca in (p.397-418). İstanbul: Isis Press. Jennings, Ronald C. (1993). Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World 1571-1640.
- New York and London: New York University Press. Katip Çelebi. (2008). Cihannüma. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları. Lepida, N. Styliani. (2015). Monastaries and the Ottoman Poll Tax (Cizye) in the 17th Century. Archivum
- Ottomanicum, 32, 21-41. Lindsay, J.O. (1966). Monarchy and Administration. The New Cambridge Modern History in (p.141-160).
- Cambridge: Cambridge University Press. Lindsay, J.O. (1966). The Social Classes and the Foundations of the States. (Ed. J.O. Lindsay). The New
- Cambridge Modern History in (p.50-65). Cambridge: Cambridge University Press. Lubenau, Reinhold. (2018). Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde 1587-1589. Trns. Tukis Noyan,
- Cambridge: at the University Press. Mogabgab, Theophilusa H. (2014). Supplementary Eccerpts on Cyprus (Kıbrıs Yazılarına Ek). Trns. Ali Çakıroğlu,
- Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Piri Reis. (2002). Kitab-ı Bahriye. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Pringle, Denys. (2019). The Protestant Tombs in Orthodox Churchyard of St Lazarus in Larnaca and
- Environs, 1673-1849. Επετηρίδα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧΙΧ, Λευκωσία 2019,
- 257-312. Records of the Nicosia Kadı’s Court (KŞS), 1-A, 2, 3, 4. Sahillioğlu, Halil. (1967). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi. Belgeler, 7-8, 1-33. Sands, Theodore and Chester, Penn Higby. (1949). France and Salt Tax. The Historian, 11 (2), 145-165. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (Kuyud-ı Kadime) Arşivi, 64 Numaralı Kıbrıs Tahrir Defteri, TKGM.
- TADB.TTD. 64, varak 1-b. Topkapı Sarayı Arşivi, Defter No: 07937.000.1.00. Turan, Osman (1964). Ortaçağlarda Türkiye Kıbrıs Münasebetleri. Belleten, 110, 209-227. Wallace, Paul W. and Orphanides, Andreas G. (1998). (Eds.). Sources for the History of Cyprus: English Texts:
- Frankish and Turkish Periods. Vol.5, New York: Greece and Cyprus Research Center. Wallace, Paul W. and Orphanides, Andreas G. (2001). (Eds.). Sources for the History of Cyprus: Lusignan’s
- Cyprus Research Center. Wallace, Paul W. and Orphanides, Andreas G. (1999). (Eds.). Sources for the History of Cyprus: Greek Texts of the
