Author :
Abstract
Çatı, Türkiye Türkçesi gramerlerinde genellikle ek ile oluşturulan bir kategori olarak incelenmektedir. Çatı konusunun sadece morfolojiyle değil semantik ve sentaksla da ilgili olduğu aşikârdır. Bütün çalışmalarda bir fiilin hangi özelliklerinin çatı içerisinde değerlendirileceği aynı olmasa da birtakım ortak görüşler bulunmaktadır. Morfolojik açıdan değerlendirildiğinde, çatıyı oluşturan biçim birimler belirlidir. İfade etmek istediğimiz bilgi, duygu veya düşüncelere göre Türkçenin ifade olanakları ve kuralları çerçevesinde çatı ekleri üst üste getirilerek kullanılabilir. Türkiye Türkçesinin yazı dilinde, başka kelime yapma yollarında olduğu gibi hangi çatı eklerinin hangi sıralama ile üst üste getirilerek kullanılabileceğinin kuralları belirlidir. Ölçünlü Türkiye Türkçesinde çatı eklerinin üst üste kullanılmaları durumunda sıralanma kuralları bellidir. -(I)n- dönüşlülük ve -Iş- işteşlik ekleri dizilişte sadece ilk sırada olabilirler. -Il- edigenlik eki ise dizilişte sadece son sırada bulunabilir: sev-in-, sev-in-dir-, sev-in-dir-il-; gör-üş-, gör-üş-tür-, gör-üş-tür-ül-. Şu tür bir diziliş ölçünlü Türkiye Türkçesinde olmaz: sev-dir-in-, sev-in-iş-, gör-ül-üş- vb. Türkiye Türkçesinin yazı dilinde kullanılamayan veya çok sınırlı kullanımı bulunan üst üste çatı eki dizilişlerinin Türkiye Türkçesi ağızlarında, Türkçenin tarihî dönemlerinde veya çağdaş Türk lehçelerinde örnekleri bulunabilmektedir.
Bu makalede, Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılmayan veya çok az örneği bulunan üst üste çatı eki dizilişlerinin, Türkçenin tarihî dönemlerinde bulunan örnekleri dikkatlere sunulmaktatır. Örnek olarak: kat-ıl-ış- ‘birbiriyle karışmak’, kuy-ul-uş- ‘(sıvılar) dökülmek’, sev-(i)n-iş- ‘sevinmek, hep birlikte sevinmek’, in-dür-ün-il- ‘indirilmek’, çık-ar-ın-ıl- ‘çıkarılmak’
Keywords
Abstract
Voice is examined as a category created with suffixes in Turkey Turkish grammars. It is obvious that the topic of voice is not only about morphology but also about semantics and syntax. Although it is not the same in all studies which features of a verb will be evaluated within the framework, there are some common views. When evaluated morphologically, the morphemes that make up the voice are specific. The suffixes can be used successively in accordance with the expression possibilities and rules of Turkish depending on the information, feelings or thoughts we want to express,. In the standard Turkish, the rules for using suffixes successively , the order of suffixes, are determined. In the standard Turkey Turkish, the ordering rules are clear when the suffixes are used successively. -(I)n- reflexive suffix and -Iş- collaborative suffix can only be in the first place in the sequence. The -Il- suffix can only be found in the last row in the order: sev-in-, sev-in-dir-, sev-in-dir-il-; gör-üş-, gör-üş-tür-, gör-üş-tür-ül-. Formations such as sev-dir-in-, sev-in-iş-, gör-ül-üş- etc. do not exist in the standard Turkey Turkish: Examples of suffix sequences that cannot be used in the standard Turkey Turkish or those which have very limited use can be found in Turkey Turkish dialects, historical periods of Turkish or contemporary Turkic dialects. In this article, examples of superposition suffixes, which are not used in the written language of Turkey Turkish or have very few examples, are presented in the historical periods of Turkish. For example: kat-ıl-ış- 'mixing with each other', kuy-ul-uş- '(liquids) spilling out', sev-(i)n-iş- 'to rejoice, to rejoice together', in-dür-ün- il- 'to be put down', çık-ar-ın-ıl- 'to be removed'.
Keywords
- Acar, E. (2021). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bir Nehcü’l-Ferādīs (Giriş-Metin-Tıpkıbasım) I-II. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Ata A. (1997). Nāṣırü’d-din bin Burhānü’d-din Rabġūzi: Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (1945). Ettuhfett-üz-Zekiyye Fil-Lûgat-it-Türkiyye. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
- Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-Hadâik fî Mev’izati’l-Halâik: Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Dilçin, D. (1946), Şeyyad Hamza, Yusuf u Zeliha. İstanbul: Klişecilik ve Matbaacılık.
- Eckmann, J. (1995). Nehcü’l-Feradis I. Metin-II. Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ediskun, H. (2010). Türk Dilbilgisi (Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi). İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
- Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Gülsevin, G. (1989). Ahmed-i Dâ’î, Miftāhu’l-Cenne, (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Osman Nedim Tuna). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Gülsevin, G. (1995). Çatı Ekleri Üzerinde Kullanılabilen Ekler. Türk Gramerinin Sorunları I-II Bildiriler İçinde (s. 315-335). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kara, F. (2016). Oldurganlık ve Ettirgenlik Çatı Eklerinin İşlevleri. TEKE, 5(3), 1204-1215.
- Karabulut, F. (2011). Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipolojisi, Dilbilimsel Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınevi.
- Karasoy, Yakup (1998). Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizim-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu
- Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- Küçük, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Sırtı, E. (2018). Karakalpakçada Ettirgen Çatı Eki -t Üzerine. TÜRKLAD, 2(2), 102-108.
- Tekin, Ş. (1974). 1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘Olga-bolga’ Sorunu. Türk Dili Araştrımaları Yıllığı Belleten [1974] 1973–1974, 59-157. Ankara: Türk Dil
- Yılmaz, E. (2003). Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, C 2001/I-II(44), 251-289. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yücel, B. (1995), Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları. Türk Gramerinin Sorunları I-II Bildiriler. 2011, 268-313. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Zülfikar, H. (1969). Yabancılar İçin Türkçe Dersleri-Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
