Author :
Abstract
İslâm dünyasının hem doğusunda hem batısında yaşanan bazı olumsuz gelişmeler üzerine Memlük toprakları her iki bölgeden de yoğun bir beyin göçüne ev sahipliği yapmıştır. Memlük idarecileri kendi ülkelerine sığınan entelektüellere sahip çıkmış ve her yönden onları desteklemişlerdir. Bunun neticesinde birçok âlim yetişmiş, muhtelif alanlarda değişik eserler ortaya konmuş ve bu dönem eser telifi açısından önemli bir dönem olarak görülmüştür. Çalışmamız telif edilen eser sayısı açısından verimli görülen bu dönemde sahâbe hakkında yapılan çalışmaları konu edinmektedir. Çalışmanın amacı Memlükler döneminde sahâbe hakkında eser yazan müellifler ve eserlerini tanıtmak ve sahâbe hakkında çalışma yapmak isteyen araştırmacıların bu eserlerden faydalanmalarına katkı sağlamaktır. Çalışma yapılırken, bu dönemde sahâbeyi farklı açılardan ele alan ve her biri bağımsız bir çalışmayı gerektiren birçok eserin yazıldığı tespit edilmiştir. Bu sebeple, bu eserleri müellifleriyle birlikte geniş bir şekilde ele alıp incelemenin çalışmanın sınırını aşacağı kanaatine vardık. Hem bu nedenden dolayı hem de bu müelliflerden bazılarının başka çalışmalarda ele alınmasından dolayı, müellifleri tanıtırken kısa bilgiler vermekle yetindik. Ancak, müelliflerin ihtisas alanlarına özellikle dikkat çektik. Eserler ele alınırken genel bir bakışla, eserin içeriği üzerinde durulmuş, kaç bölümden oluştuğu belirtilmiş ve hangi konulara değinildiği aktarılmıştır. Ayrıca eserin kendi alanında özgün olup olmadığına vurgu yapılmış ve eser içinde tespit edilen orijinal başlıklara mümkün olduğunca işaret edilmiştir. Çalışma sonucunda bu dönemde hem hadis hem de tarih alanları açısından önemli olan, sahâbe hakkındaki bilgileri toplayan ve hem kemiyet hem de keyfiyet bakımından birbirinden farklı birçok eserin kaleme alındığı tespit edilmiştir. Sahâbe tarihi açısından kaynak kabul edilen ve on binlerce sahâbeyi ele alan Zehebî’nin (ö. 748/1348) et-Tecrîd’i, İbn Hacer’in (ö. 852/1449) el-İsâbe’si gibi eserler bu dönemde yazılmıştır. Ancak bu dönemde daha çok, sahâbeden ortak vasıflara sahip bir tâifeyi ya da belli bir konu bağlamında sahâbeyi ele alan eserlerin kaleme alındığı gözlemlenmiştir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu dönmede sahâbe hakkında yapılan çalışmaları şu başlıklar altında yapılmıştır. Sahâbîliği ihtilaflı olanlar, sahâbenin vefat yerleri, annesine nisbet edilenler, Hz. Peygamber tarafından ismi değiştirenler, Ehl-i suffe, Ehl-i beyt, Aşere-i mübeşşere, Resûlullah’ın eşleri, yakın çevresi ve sahâbeden birinin hayatını konu edinen eserler yazılmıştır. Bunlara ilaveten Habeşistan ve Medine’ye hicret eden Kureyşliler, Evs ve Hazrec kabilelerin nesebi, bir şehre gelen sahâbe, sahâbe kerâmetleri, hulefâ-i râşidînin hayatı ve menkıbeleri de ayrı ayrı eserlerde müstakil olarak ele alınmıştır. Diğer taraftan Şîa’nın Ehl-i beyt’in mâsum olduğuna dair görüşleri, Sünni âlimlerin bu konuya verdikleri cevaplar, bir kişinin sahâbe olup olmadığının tespiti, sahâbe adaleti, ümmetin sahâbe hakkında nasıl bir inanca sahip olması gerektiği, onları sebbetmenin hükmü, sahâbe kavlinin delil olup olmadığı gibi konular da bağımsız ele alınmıştır. Ayrıca İbn Seyyidünnâs’ın Hz. Peygamber’i metheden sahâbileri ele aldığı Minahu’l-midah adlı eserinde olduğu gibi kendi alanında orijinal kabul edilen eserler de tespit edilmiştir. Bu dönemde yapılan çalışmalara bakıldığında sahâbe bilgisi açısından çok zengin bir literatürün oluştuğunu söylemek mümkündür.
Keywords
Abstract
Due to certain negative developments occurring both in the eastern and western parts of the Islamic world, the Mamluk territories hosted a significant brain drain from both regions. The Mamluk rulers took care of the intellectuals who took refuge in their own country and supported them in every way. As a result, numerous scholars emerged, producing various works in different fields, and this period was considered significant in terms of literary production. Our study focuses on the works conducted during this productive period in terms of the number of authored works, specifically addressing the studies on the Companions. The aim of this study is to introduce the authors who wrote works about the Companions during the Mamluk period and their works, and to contribute to researchers who wish to study the Companions by providing them with access to these works. During the study, it was determined that numerous works were written in this period, each approaching the Companions from different perspectives, and each requiring an independent study. Therefore, we concluded that a comprehensive examination of these works, along with their authors, would exceed the scope of the study. Due to this reason and the fact that some of these authors have been addressed in other works, we only provided brief information while introducing the authors. However, we specifically emphasized the areas of specialization of the authors. When discussing the works, a general overview was provided, focusing on the content, mentioning the number of chapters, and highlighting the topics covered. Additionally, emphasis was placed on whether the work is original in its field, and whenever possible, reference was made to the original titles identified within the work. As a result of the study, it has been determined that numerous works were written during this period, and these works were found to be significant in both the fields of hadith and history. They collected information about the Companions and varied in terms of quantity and quality. Works such as Zehebi's "et-Tecrid," which is considered a source for the history of the Companions and covers tens of thousands of them, and Ibn Hajar's "al-Isaba" were written in this period. As far as we could determine, the studies on the Companions conducted during this period were carried out under the following headings: those with disputed status as Companions, the places of death of the Companions, those attributed to their mothers, those whose names were changed by Prophet Muhammad, the People of the Suffa, the People of the Household (Ahl al-Bayt), the Ten Promised Paradise (Ashara Mubashara), the wives of Prophet Muhammad, the close circle around him, and works focusing on the life of a specific Companion. Additionally, separate works were dedicated to topics such as the Quraysh who migrated to Abyssinia and Medina, the genealogy of the Aws and Khazraj tribes, the Companions who arrived in a specific city, miracles attributed to the Companions, the lives and anecdotes of the Rightly Guided Caliphs, and the miracles associated with them. On the other hand, the Shia view of the infallibility of the Ahl al-Bayt, the responses given by Sunni scholars regarding this issue, determining whether someone is a Companion or not, the justice of the Companions, the belief that the ummah should hold about the Companions, the ruling on speaking ill of them, and whether the statements of the Companions are considered evidence have been independently addressed. Furthermore, original works in their respective fields have been identified, such as Ibn Sayyid al-Nas's work "Minahu'l-Midah," which examines the Companions who praised Prophet Muhammad. When looking at the studies conducted during this period, it is possible to say that a rich literature has been developed in terms of knowledge about the Companions.
