Author :
Abstract
Sosyal Bilimler çalışmalarında ve özellikle Tarih araştırmalarında varlık felsefesinin (ontoloji), önemli bir kıymeti vardır. Genelde Dünya Tarihi özelde Osmanlı Tarihi açısından farklı dönemlerde yaşayan insanların varlığa (kendine) ve âleme (çevreye) bakışları, o dönemin siyaset düşüncesine ve siyasi eylemlerine tesir etmektedir. Öncelikli olarak Osmanlı Tarihi ele alınırken, tarihi şahsiyetlerin (erkan-ı erbaa) dünyaya bakış açılarının (weltgeist) göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Dünya’ya bakış açılarından kastımız, âlemi ve varlığı metafiziksel anlamları ile tasavvur etme kabiliyetleridir. Dolayısıyla tarihi şahsiyetlerin ontolojik/metafizik bakışları, tarihçiler tarafından a priori olarak değerlendirilmelidir. Ontolojik ve metafizik bakış, tarih araştırmacılarına tarihi şahsiyetleri incelerken eylemlerinin hangi gaye doğrultusunda ilerlediğine imkan vermektedir.
Ontolojik ve metafizik yöntem; tarihi şahsiyetleri araştırırken eylemlerini açıklamaya girişmeden önce, nasıl bir varlık anlayışına (dünyaya) sahip olduklarını idrak etmeye dönük olmalıdır. Erken Modern Dönem olarak ifade edilen devirde Avrupa ve İslam Dünyası için ekseriyetle Tanrı merkezli bir âlem anlayışı hakimken, bilimsel devrim sonrası dönemde -Avrupa düşüncesi için- İnsan merkezli bir âlem anlayışına evrilmiştir. Farklı zamanlarda farklı medeniyetlerin değişen ontolojik yaklaşımları, eylemlerin içeriğine sirayet ederek farklı olgusal sonuçlar doğurabilmektedir. Meseleyi araştırmacı için basitleştirirsek, eylemin gayesini idrak etmek, eylemin neden yapıldığının anlaşılmasını sağlayacaktır. Dolaysıyla tarihi bir şahsiyetin varlık anlayışı, araştırmacı tarafından idrak edildiğinde, onun eylemlerinin (ıslahat yapma veya eser neşretme) neden farklı ilerlediğinin bilgisine ulaşılacaktır. Bu durum aynı zamanda tarih araştırmalarında aşırı uç yorumlara kaçan iddiaların önüne geçilmesine de yardımcı olacaktır.
Ontolojik ve metafizik yaklaşımı, Osmanlı Tarihi araştırmalarında farklı dönemlerden seçtiğimiz kimi şahsiyetler üzerinden umumî bir şekilde ele alarak ortaya koymaya çalışacağız. Osmanlı’nın kuruluş devrinden Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n Necât eseri, Yükselme devrinden Kınalızâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Alaî eseri ve Tanzimat döneminden Yusuf Kamil Paşa’nın Tercüme-i Telemak eseri, iddiamızın örneklemini oluşturacaktır.
Keywords
Abstract
In the field of Social Sciences, and particularly in historical research, the philosophy of being (ontology) holds significant value. The perspectives of people from different periods on existence (the self) and the universe (the environment) have influenced political thought and actions both in world history in general and Ottoman history in particular. When studying Ottoman history, it is essential not to overlook the worldviews (weltgeist) of historical figures (erkan-ı erbaa). By worldview, we mean their ability to conceive of the universe and existence in metaphysical terms. Therefore, the ontological/metaphysical perspectives of historical figures should be evaluated a priori by historians. Such perspectives provide researchers with an understanding of the underlying purposes guiding the actions of historical figures
The ontological and metaphysical method should focus on understanding the concept of existence (or worldview) held by historical figures before attempting to explain their actions. In the Early Modern Period, a God-centered view of the universe prevailed in both Europe and the Islamic world. However, in the post-Scientific Revolution era, European thought evolved into a human-centered view of the universe. The changing ontological approaches of different civilizations at various times have shaped the content of actions, leading to different empirical outcomes. Simplifying the issue for researchers, understanding the purpose of an action makes it possible to comprehend why it was undertaken. Thus, once a researcher grasps the worldview of a historical figure, they can better understand why their actions (such as undertaking reforms or publishing works) progressed in specific ways. This approach also helps prevent extreme or exaggerated interpretations in historical research.
We aim to demonstrate the ontological and metaphysical approach by examining selected figures from different periods of Ottoman history. Our examples will include Süleyman Çelebi’s Vesîletü’n Necât from the foundation period, Kınalızâde Ali Efendi’s Ahlak-ı Alaî from the classical era, and Yusuf Kamil Pasha’s translation of Télémaque from the Tanzimat era.
