Author:
Abstract
Tasavvuf, İslâmî dünya görüşünün şekillendirdiği önemli bir düşünce sistemidir. Bu nedenle müşterek İslâm medeniyetinde yer alan düşünür ve sanatkârları bir hayli etkilemiştir. Tasavvufi sistemin önemli bir nazariyesi olan devir inancı, varlığın Vücud-ı Mutlaktan ayrılıp yeryüzüne inmesi ve tekrar ona dönmesi şeklindedir. Bu sistem içerisinde önemli bir misyon üstlenen iniş hareketine kavs-i nüzul, dönüş hareketine ise kavs-i uruç adı verilmektedir. İlahi nurun cemadat, nebatat, hayvanat ve insanat gibi farklı varlık tabakalarını oluşturarak ve farklı tabiatlara bürünerek yaptığı bu yolculuk, dairesel bir özellik arz ettiği için Devir Nazariyesi ismiyle zikredilmektedir. Tasavvufla Joseph Campbell’ın Kahramanın Sonsuz Yolculuğu isimli eserinde zikrettiği eşik, sınavlar yolu ve aşama başlıklarından oluşan mitolojik çevrimi ve Jung’un Arketipsel Eleştiri Kuramı’nın çok yakın bir benzerliği bulunmaktadır. Dairesel bir nitelik oluşturan bu süreçler insanın bilinç, bilinçaltı ve bilinçdışı ayrışmasının tehlikesini ve insan hayatında bunlar arasındaki uyumun önemini vurgulamaktadır. Ancak bu ruhsal ve ruhani süreçler verili olmaktan öteye insanoğlunun iç ve dış güçlerle yaptığı sınavların sonucunda kazandığı bir bütünlüktür. Tasavvuftan ve Arketipsel Eleştiri Yönteminden hareketle edebi metinlerin sonunda gördüğümüz bu evrensel uyum ve denge metaforlarını insan gerçeğine en uygun bir biçimde çözebiliriz. Böylece destanlarımızda, masallarımızda ve halk hikâyelerimizde uzun yıllar anlaşılmamış ve bunun için gizli kalmış bir dili çözebiliriz. Binlerce yılda oluşan milli hafızamızın doğru anlaşılması adına bunu yapmak mecburiyetimiz vardır. Ancak Batı dünyası, felsefi sistemleri edebi metin çözümlemelerinde bir yöntem olarak kullanırken İslâm dünyası bunu başaramamıştır. Biz, bu makalemizde Âşık Veysel’in Göklerden Süzüldüm Tertemiz Oldum başlıklı şiirini Tasavvufî sistemde önemli bir nazariye olan Devir nazariyesi açısından İncelemenin yanı sıra birbirlerine çok benzeyen Jung’un Arketipsel Eleştiri Kuramıyla Tasavvufî düşünce sistemini karşılaştırmaya çalıştık.
Keywords
Abstract
Sufism is a significant thought system on which the Islamic world point of view is shaped. Thus, it has mostly influenced the philosophers and artists that have existed in the common Islam civilization. The belief of returning to God that is a significant theory of Sufi system means the leaving of the being from the Absolute Being and lowering on earth and then returning to It. The movement of lowering that holds a significant mission in this system is called kavs-i nüzul, and the returning kavs-i uruç. As the divine light –which experiences this journey forming various levels of being such as cemadat, botanic, fauna and human and playing the role of different natures– includes a circular characteristic, it is named the theory of turning back to God. There is a strict similarity between Sufism, Joseph Campbell’s mythological cycle consisting of threshold, the path of tests and level topics which is mentioned in his work The Hero’s Journey, and Jung’s Archetypal Literary Criticism. Those processes that form a circular characteristic mention the danger of dissolution of human’s conscious, subconscious and unconscious, and the importance of harmony between them. However, those psychic and spiritual processes mean wholeness that is obtained as a result of the struggles of human’s inner and outer powers rather than being essential. We can examine the metaphors of the universal harmony and balance that are observed at the end of the literary works emanating from Sufism and Archetypal Criticism properly to the reality of human being. Thus, we can solve the language that has not been understood and has stayed secret for many years in our epics, fairy tales and folktales. We have to do it for the sake of our memory formed in thousand years to be understood correctly. However, while Western World uses the philosophical systems on literary text analyses as a method, Islamic World has been unable to succeed it. In this study, besides analysing Âşık Veysel’s poem titled Göklerden Süzüldüm Tertemiz Oldum in terms of devir nazariyesi (the theory of turning back to God) that is an important theory in Sufi system, we tried to compare Jung’s archetypal critical theory with Sufi thought system which are considerably similar to each other.